بنزوات سدیم (Sodium Benzoate)

مشخصات، ویژگی‌ها و کاربردها

بنزوات سدیم با فرمول شیمیایی C₇H₅NaO₂ و شماره CAS: 532-32-1 یکی از رایج‌ترین نگهدارنده‌های غذایی و آرایشی-بهداشتی است که به‌دلیل اثر ضد‌میکروبی در محیط‌های اسیدی شهرت دارد. این ماده نمک سدیمی «اسید بنزوئیک» است؛ به‌صورت پودر یا دانه‌های سفیدِ بی‌بو عرضه می‌شود، در آب به‌خوبی حل می‌شود و در الکل‌های سبک محدودۀ انحلال دارد. وزن مولکولی آن 144.11 g/mol بوده و معمولاً با خلوص ≥99–99.5% (براساس استانداردهای غذایی/دارویی) به فروش می‌رسد.

چرا بنزوات سدیم مؤثر است؟

سازوکار اصلی، تبدیل جزئی آن به اسید بنزوئیک در pH پایین (حدود 2.5 تا 4.5) است؛ اسید بنزوئیک نفوذپذیرتر از دیواره سلولی میکروارگانیسم‌هاست و با برهم‌زدن pH داخلی، رشد قارچ‌ها، مخمرها و برخی باکتری‌های اسیددوست را مهار می‌کند. به همین دلیل، بیشترین کارایی بنزوات سدیم در محصولاتی است که ذاتاً اسیدی‌اند یا با اسیدهای خوراکی تنظیم pH شده‌اند.

کاربردها

• صنایع غذایی و نوشیدنی: آبمیوه‌ها، نوشابه‌ها، سس‌ها (کچاپ، سالاد)، ترشیجات، مربا و مارمالاد، کنسانتره‌ها و شربت‌ها. معمولاً به‌همراه پتاسیم سوربات برای طیف اثر وسیع‌تر استفاده می‌شود.
• آرایشی و بهداشتی: شامپو، شوینده صورت، لوسیون، دهان‌شویه، دستمال مرطوب؛ به‌عنوان نگهدارنده‌ای نسبتاً ملایم که با بسیاری از سیستم‌های امولسیونی سازگار است.
• دارویی: شربت‌های خوراکی، فرمولاسیون‌های مایع و به‌عنوان بهبوددهنده انحلال برخی ترکیبات.
• کاربردهای صنعتی: کنترل رشد میکروبی در مایعات فرآیندی اسیدی و ممانعت از کپک‌زدگی در برخی خمیرها و لاتکس‌ها.

ویژگی‌های فنی و نکات فرمولاسیون

• محدوده pH بهینه: بیشترین اثربخشی در pH کمتر از 4.5؛ در pH‌های بالاتر کارایی کاهش می‌یابد.
• دوز مصرف: بسته به مقررات و نوع محصول، معمولاً تا 0.1% w/w (۱۰۰۰ ppm) فرمولاسیون می‌شود؛ در نوشیدنی‌های اسیدی دوزهای پایین‌تر هم پاسخ‌گوست.
• تطابق با استانداردها: با کُد E211 در اروپا شناخته می‌شود؛ ADI (میزان مصرف روزانه قابل‌قبول) برای نمک‌های بنزوئات معمولاً ۰ تا ۵ mg/kg وزن بدن ذکر می‌شود. همیشه به مقررات کشور مقصد توجه کنید.
• سازگاری: با اسیدسیتریک/اسیدلاکتیک برای تنظیم pH هم‌افزایی دارد؛ ترکیب با سوربات طیف ضد‌قارچی را تقویت می‌کند.
• پایداری: در دمای اتاق پایدار است؛ در برابر نور مستقیم و رطوبت زیاد، کیفیت را با بسته‌بندی کیپ حفظ کنید.

نکات ایمنی و کیفیت

بنزوات سدیم در دسته نگهدارنده‌های رایج و مجاز قرار دارد، اما مانند هر افزودنی باید مطابق دوز مجاز استفاده شود. در فرمولاسیون‌های نوشیدنیِ حاوی ویتامین C (اسید اسکوربیک) و فلزات انتقالی، کنترل شرایط (نور/اکسیژن/کلاته‌کننده‌ها) اهمیت دارد تا واکنش‌های ناخواسته کاهش یابد. گریدهای موجود شامل Food Grade و Pharma/Cosmetic Grade است؛ شاخص‌های کنترل کیفیت معمول: Assay، pH محلول 1%، رطوبت، کلرید/سولفات، فلزات سنگین و رنگ محلول.

بازار، بسته‌بندی و زنجیره تأمین

بنزوات سدیم به‌صورت کیسه 25 کیلوگرمی، درام، یا کیسه‌های لمینتی زیپ‌دار برای مصارف کوچکتر عرضه می‌شود. به‌دلیل تقاضای پایدار در صنایع نوشیدنی، سس و آرایشی-بهداشتی، گردش مصرف آن در بازار منطقه‌ای بالاست. مشتریان از لابراتوارها تا خطوط تولید بزرگ به آن نیاز دارند؛ بنابراین بسیاری از تأمین‌کنندگان معتبر امکان سفارش از گرم تا تناژ و تحویل سریع را فراهم می‌کنند.